Bosna-Hersek’te ‘umutsuz’ seçim

Bosna Hersek, ülkede silahları susturan Dayton Barış Anlaşması’nın ardından yedinci kez genel seçimlere gidiyor. Ülkenin karmaşık siyasi yapısı içerisinde sandık başına giden seçmenler üç devlet başkanı ve birden çok meclis seçiyor.

Avrupa’nın göbeğinde, 1992-1995 yılları arasında şiddetli savaş ve acılar yaşayan Bosna Hersek, bugün yeniden seçime gidiyor. Ülkede silahları susturan Dayton Barış Anlaşması’nın ardından yedinci kez parlamento seçimleri yapılıyor.

Bosna Hersek iki entite, 10 kanton ve bir özerk bölgeden oluşuyor. Ülkedeki karmaşık siyasi yapı, ekonomik kriz, işsizlik, savaş sırasında göç eden çok sayıda insanın hâlâ topraklarına dönememesi ve savaşın yaralarının aradan geçen zamana rağmen hâlâ sarılamaması bu seçimleri daha da önemli hale getiriyor.

Seçim öncesi yapılan analizler, son dört yılda Bosna’daki siyasi partilerin bir önceki döneme göre daha başarısız olduklarını gösteriyor. ‘Istinomjer’ isimli bir insiyatifin araştırmasına göre, Bosna-Hersekli siyasetçiler bir önceki seçim kampanyalarının vaatlerinden sadece yüzde üçünü yerine getirdiler.

Bosna Hersek, Üçlü Devlet Başkanlığı Konseyi’nin Boşnak, Sırp ve Hırvat üyelerinin yanı sıra kanton, entite ve devlet düzeyindeki hükümetlerin ve milletvekillerinin belirleneceği seçimlere 65 siyasi parti, 24 bağımsız aday ve 24 koalisyon katılıyor. Ülkeyi dört yıllığına yönetecek siyasilerin belirleneceği seçimlerde, 813 sandalyeden birine oturabilmek için 7 bin 748 aday yarışıyor.

Seçimlerde yurtiçinde 3 milyon 278 bin 908, yurtdışında ise 42 bin 139 Bosna Hersek vatandaşı oy kullanabiliyor.

Son seçim anketlerinde öne çıkan başlıca partiler; Sosyal Demokrat Hareket Partisi (SDA), Sosyal Demokrat Partisi (SDP), Daha İyi Bir Gelecek İttifakı (SBB), Demokrat Cephe (DF), Bosna-Hersek Vatansever Partisi (BPS), Sırp Cumhuriyeti Başkanı Milorad Dodik’in partisi Bağımsız Sosyal Demokratlar Birliği (SNSD) ve Sırp Koalisyonu olan ‘Değişim İçin İttifak’.

Hırvat partilerden ise, 1990’ların başında kurulan Hırvat Demokrat Birliği (HDZ) ve Hırvat Demokrat Birliği 1990 (HDZ 1990) öne çıkıyor.

Bu seçimden de umut az 

Dayton Barış Anlaşması’yla oluşturulan karmaşık siyasi sistemin yasaların oylanması ve hayata geçirilmesinde getirdiği zorluklar sebebiyle halk bu seçimlerden de umutlu değil. Birçok uzmana göre mevcut anayasa ve idari sistem değişmediği sürece Bosna’daki seçimlerden çok şey beklememek gerekiyor.

Demokratikleşme Politikası Konseyi isimli düşünce kuruluşundan uzman Kurt Bassuener, “Etnik-bölgesel yapı ülkeyi doğal olarak istikrarsız yapıyor ve bu yapı olduğu sürece ülke ödünç alınmış bir zamanda yaşıyor olacak. Dayton’ın ötesine gitmek ve istikrarlı, kendi kendine sürdürülebilir bir ülke oluşturmak gerekir. Bu seçimler bu hedefe yaklaştırmayacaktır” diyor.

Bassuener ayrıca bu umutsuzluğun seçime katılım oranına da yansıyacağını belirtiyor.

Selzedelere verilen vaatler

Geçtiğimiz Mayıs ayında Bosna-Hersek son yüzyılın en büyük sel felaketiyle karşılaşmıştı. 50’den fazla kişinin hayatını kaybettiği, yüzlerce insanın evsiz kaldığı sel sonrası ülke yaklaşık 800 milyon euroluk dış yardım aldı. Ancak beş ay sonra bu yardımların tam olarak ulaşmadığı yerlerde halk, seçim kampanyası yürüten siyasilere öfkeli.

Sokak ışıklandırılmasının henüz onarılmadığı Topiç Polye köyü sakini Senahida Kovaçeviç, “Partilerini tanıtmaya geldiklerinde yanlarında ışık lambaları getirdiler, gittiklerinde ise biz yine karanlıkta kaldık. Ama tünelin sonunda ışık vaat ettiklerini söylüyorlar. Bu gerçekleşmeyecek, hepimiz bunların boş konuşma olduğunu biliyoruz” şekline konuşuyor.

Karmaşık siyasi yapı

Bosna-Hersek nüfusa oranla en fazla bakanın olduğu ülke. 13 hükümet var, 100’ün üzerinde de bakan.

En karmaşık siyasi yapıya sahip ülkelerden biri olan Bosna-Hersek’te Üçlü Devlet Başkanlığı Konseyi’nin Boşnak ve Hırvat üyesi iki entiteden biri olan Federasyon’dan seçiliyor. Buradaki seçmenler sadece bir adaya oy verebiliyor. Sırp Cumhuriyeti entitesindeki seçmenler, Boşnak veya Hırvat etnik kökenli bile olsalar, sadece Sırp adaylardan biri için oy kullanabiliyorlar.

Devlet düzeyinde bir diğer seçme yeri ise Temsilciler Meclisi olacak. Toplam 42 milletvekilinden 28’i Federasyon’dan, 14’ü Sırp entitesinden seçilecek. Federasyon Temsilciler Meclisi için ise sadece Federasyon entitesi kimliğine sahip kişiler oy kullanıyor ve 98 milletvekilini seçiyor, ancak burada da üç kurucu halklardan (Boşnak, Hırvat ve Sırp) en az dört temsilci olmalı.

Sırp Cumhuriyeti entitesi meclisi için 83 temsilci seçiliyor. Genel seçimde bu entitenin başkanı ve iki de yardımcısı seçiliyor. En çok oy alan entite başkanı, yardımcıları da diğer iki kurucu halktan en yüksek oya sahip adaylar oluyor.

Federasyon entitesini oluşturan idari yapı 10 kantonun da meclisleri ve hükümetleri seçiliyor. Kantonların büyüklüğüne göre meclislerde en fazla 35 temsilci olabiliyor.

Üçlü Devlet Başkanlığı Konseyi için adaylar

Üçlü Devlet Başkanlığı Konseyi için toplam 17 aday yarışıyor; 10 Boşnak, dört Hırvat ve üç Sırp. Kamu yoklamalarına göre öne çıkanlar şöyle:

Boşnak aday Bakir İzzetbegoviç; Bosna-Hersek’in ilk cumhurbaşkanı Aliya İzzetbegoviç’in oğlu, mevcut Devlet Başkanlığı Konseyi’nin Boşnak üyesi, Sosyal Demokrat Hareket partisinden (SDA) aday.

Emir Sulyagiç; Saraybosna Kantonu eski eğitim bakanı, geçen yıl kurulan Demokratik Cephe partisinden aday. Srebrenitsa doğumlu Sulyagiç siyasi bilimler doktorası sahibi.

Fahrudin Radonçiç; medya patronu ve Bosna-Hersek’in eski güvenlik bakanı, 2009 yılında kurduğu Daha İyi Bir Gelecek İttifakı (SBB) partisinden aday.

Hırvat adaylardan Martin Raguj; başkanı olduğu HDZ-1990 partisi adayı, devlet ve federasyon parlamentolarında çeşitli bakanlık görevlerinde bulunmuştu.

Dragan Çoviç; Hırvat Demokrat Birliği (HDZ) partisi adayı, Bosna-Hersek Halk Meclisi temsilcilerinden, Dayton ateşkes anlaşmasına dayanan mevcut anayasanın değişikliği için gerçekleştirilen müzakerelerde yer almıştı.

Sırp adaylardan Jelyka Cviyanoviç; Sırp Cumhuriyeti entitesi mevcut hükümet başkanı; SNSD, DNS, SP RS partileri koalisyonu adayı.

Mladen İvaniç; Sırp Cumhuriyeti entitesi eski hükümet başkanı, iktisat alanında doktora sahibi, PDP ve SDS partileri koalisyonu adayı.

Seçimde azınlıkların hakkı

Avrupa İnsan Hakları Mahmekesi’nin (AİHM) kararına rağmen, Bosna Hersek azınlıkların Devlet Başkanlığı’na aday olması konusunda bugüne kadar adım atmadı.

Bosna Hersek’te yaşayan azınlık mensuplarından Roman aktivist Dervo Seydiç ve ülkedeki Musevi azınlığın temsilcisi Jakob Finci, anayasanın ve seçim yasasının, azınlıkları cumhurbaşkanı seçilmekten men ettiği gerekçesiyle 2006 yılında AİHM’e gitmiş ve yüksek mahkeme Seydiç ve Finci’yi 2009 yılında verdiği kararla haklı bulmuştu.

AB’nin ve AİHM’nin bütün ısrarlarına rağmen Bosna Hersek’in bu yönde bir adım atmaması uluslararası toplum tarafından sıklıkla eleştiriliyor.

Al Jazeera, AA ve Reuters