Bosna-Hersek’in işsiz gençliği

Bosna-Hersek’in en önemli sorunlarından biri hiç kuşkusuz işsizlik. Yaklaşık 3 milyon 800 bin nüfuslu ülkede resmi verilere göre işsizlik oranı yaklaşık yüzde 45. Ülkenin ekonomisine dinamizm katması beklenen gençler arasında ise bu oran yüzde 60’a yakın. Orta öğrenimli gençlerin de üçte ikisi işsiz.

Avrupa’da en yüksek işçi sigortası payını ödeyen ülke, Bosna-Hersek. İş verenler brüt maaşın yüzde 70’ini devlete ödemek zorunda. Bu nedenle kayıt dışı ekonomide çalıştırdıkları kişiler için ceza ödemeyi, onlar için sigorta primi ödemekten daha kârlı buluyorlar. Sonuçta Bosna-Hersek’te yeterli istihdam sağlanamıyor. Her dört kişiden biri kayıt dışı ekonominin parçası. Yapılan anketler asıl işsizlik oranının yüzde 27 olduğunu gösteriyor.

Üniversite mezunları da mevcut durumda kendilerini çok daha şanslı görmüyor.

30 yaşındaki Abdin Koryeniç, Spor Akademisi’nin ‘Engellileri Kazandırmak Bölümü’nden mezun. Aynı zamanda bir fizyoterapist. Özel taleple kurulan bölümü seçerken daha kolay iş bulabileceğini düşünmüş ancak dört yıl süren aktif iş arayışı sonuç vermemiş. Koryeniç, 600’den fazla iş başvurusu yapmış. Bu sırada geçimini sağlamak için 250 euro maaşla güvenlik görevlisi olarak çalışmış.

Koryeniç “En büyük sorunumuz hiper diploma üretimi, ayrımcılık ve rüşvetlerle alınan iş pozisyonları. Bosna’da hepimiz en az 400 euro maaş alabileceğimiz, güvenli iş yeri olan kamu kurumlarının hayalini kuruyoruz. Özel sektörde fizyoterapist olarak çalışmak istesem masaj başına yüzde 5 kazanacağım. Ortalama bir maaş için de 24 saat çalışmam gerekir” diyor.

Bugünlerde ise harçlığını çıkarabilmek için hobisine sığınmış Koryeniç. Basketbol hakemliğini yapıyor ve ayda 100 euro kazanıyor.

‘Kredi karşılığı iş olanağı’

Haris Çehaiya ise AB Komisyonu’nun burslu öğrencisi olarak Bulgaristan’da Siyasi İletişim Bölümü’nden mezun. Üç yıldır iş arayıyor. Eğitimini tazelemek için yüksek lisans programına da başlamış.

Çehaiya, “Son üç yıldır hayatım ‘duraksamada’. Geleceğimle ilgili planlarım var onları gerçekleştirebilmem için öncelikle işe ihtiyacım var, zaman geçtikçe umudum da azalıyor. Mesleğimle ilgili olmayan, bu düzeyde eğitim gerektirmeyen iş ilanlarına da başvuruyorum ancak bu kadar yıllık okul hayatımı da boşa atmak istemiyorum” diyor.

Bosnalı gençler için ‘Amerika rüyası’ tabirinin kamu sektöründe iş bulmak anlamına geldiğini söylüyor Çehaiya. Ancak sisteme işlemiş yolsuzluk ve rüşvetten dolayı bunun çok zor olduğunu vurguluyor. Bosna-Hersek Federasyon Meclisi Milletvekili Midhat Osmanoviç’in geçen ay iş sağlamak için 10 bin euro rüşvet aldığının açıklanmasını hatırlatıyor.

Ekonomi uzmanı Erol Muyanoviç de gençler arasında yaptığı anketlerde onlara, iş bulmak için neye ihtiyaç olduğu sorusunu yöneltmiş. Muyanoviç, en çok duyduğu yanıtın “Bankadan kredi çekin ve iş fırsatını satın alın” olduğunu ve bunun da gençleri umutsuzlaştırdığını, pasifleştirdiğini söylüyor.

Muyanoviç’e göre gençlerde işsizliğin başlıca nedeni ülke ekonomisinin, her yıl eğitimini tamamlayan kişilere, yeni iş olanağı sunacak kadar dinamik olmaması. İkinci neden de, eğitim sisteminin iş piyasasının nabzını takip etmemesi ve taleplere göre gerekli sayıda yeni meslekler sunmaması.

Bosna-Hersek’te her yıl 40 bin diplomalı genç iş bulma kuyruğuna giriyor. Muyanoviç, “AB ülkeleri de benzer bir sorunla karşılaşıyor, tanı aynı sadece oran farklı, kimi ülkeler daha hızlı tepki gösteriyor, kimiler daha yavaş. Ancak bizde bu çok yavaş ilerliyor, neredeyse hiç” diyor.

Muyanoviç, ülkenin bölünmüş siyasi yapısının da bunu büyük ölçüde etkilediğini söylüyor. Yabancı yatırımcılar Bosna gibi küçük bir coğrafyada iki entite ve kantonlar gibi çok sayıda idari yapının olmasına anlam veremiyor. Muyanoviç’e göre bu durum ülke için olumsuz bir sinyal, daha az yatırıma ve yeni iş yeri açılmasına neden oluyor.

Sistemin çelişkileri

Bosna-Hersek’te en çok talep, iktisat ve hukuk fakültesi mezunlarına. Ancak piyasa ile eğitim sistemi arasındaki uyuşmazlık nedeniyle her yıl bu mezunlardan yüzlercesi iş bekleyenler listesine katıyor. Bekleyişleri ise üç ila beş yıl sürebiliyor.

Adisa Toho da mesleğinde çalışma şansını daha yakalayamamış hukukçulardan. 30 yaşında, anne ve babasıyla yaşıyor. Toho, “Hukuk, en çok aranan mesleklerin başında geldiği için mezun olduğumda 2-3 ay içinde iş bulabileceğimi düşünüyordum. Ancak bir yılı aşkın süredir hiçbir gelişme yok” diyor.

Toho’nun aile kuramayıp çocuk sahibi olamamasının nedeni de işsizlik. Yeni bir hayata başlaması, bir yuva kurması için bankadan kredi çekmesi gerekiyor. Ancak bunun da temel şartı devamlı bir işinin olması.

Yapılan araştırmalara göre iş bulamayan gençler daha ileri yaşlarda ebeveyn oluyor. Fridrich Ebert Vakfı’nın araştırması, gelecek yıllarda bu durumun Bosna-Hersek nüfusunun yarılanmasına, dolayısıyla yaşlıların da ekonomiye yeterli destek sağlayamamasına sebep olacağını gösteriyor.

Maddi destek yeterli mi?

İş bulmada aracılık eden devlet kurumları projeleri için geçen yıl Bosna-Hersek bütçesinden 80 milyon euro ayrıldı. Devlet İş Bulma Ajansı Sözcüsü Boris Pupiç, özel sektörün daha fazla istihdam sağlaması için teşvikler ile motive edildiğini söylüyor. Ancak Pupiç iş verenin tercihini çalışandan uzun vadeli faydalanmaktan yana kullanmadığının da altını çiziyor.

Pupiç, “Çalışanı şirketinde bir yıl tutuyor, sonra yeni birini almak, dolayısıyla da cüzi devlet yardımından faydalanmak için, onun işine son veriyor. Ancak bu şekilde şirketi hiçbir zaman yüksek kaliteli, tecrübeli bir çalışana sahip olamıyor” diyor.

Sözcü’nün açıkladığı verilere göre Bosna-Hersek’te devlet geçen yıl 78 bin kişinin iş bulmasına aracılık etti ancak aynı dönem içerisinde 82 bin kişi de işsiz kaldı.

Gençlerde hiç mi hata yok?

Populari adlı düşünce kuruluşunun yaptığı araştırmaya göre Bosna-Hersekli gençler de iş arama konusunda yeterince aktif değil. İş verenin kendilerini bulacağını düşünüyorlar. Ayrıca beklentileri yüksek ve hala eski Yugoslavya’nın sosyalist rejimindeki gibi diploma sahibi olur olmaz işlerinin de garanti olduğuna inanıyorlar.

Ekonomi uzmanı Erol Muyanoviç bu noktada gençlerin kendilerini yeteri kadar geliştirmediklerini de düşünüyor.

Muyanoviç, “Sistem zayıf ve sorunlu olduğu için bizim gençlerimiz herhangi bir AB ülkesine göre iki kat daha fazla aktif olmalı. Gençlerin temel inancı, sistemin kendileri için hiçbir şey yapmayacağı olmalı” diyor.

Kaynak: Al Jazeera